Ay Nasıl Oluyor da Bazen Yuvarlak, Bazen de Bir Hilal Üzere Görünüyor? Yanıt, Ay’ın Evrelerinde Gizli

Dünya, Güneş, Ay ve daha aklınıza gelen gelmeyen tüm uzay cisimleri hareket eder. Bu hareketin sonuçlarından biri de hepimizin bildiği üzere gece ve gündüzdür. Gece gökyüzüne baktığımız vakit Ay’ı görürüz lakin dikkatli gözler fark etmiştir, Ay her vakit tıpkı görünmüyor. Yörünge hareketleri sonucu oluşan Ay’ın evrelerinin her birinde karşımıza farklı bir biçim çıkar. 

Ay’ın kendi ışığı yoktur, Güneş’in ışığını yansıtır yani onda da gece ve gündüz vardır. Daha da farklı olan her vakit biz onun gündüz tarafını göremeyiz zira kendi yörünge dönüşü tam manada dairesel değildir. Kolay bir tabiat olayı olsa da biz sıradan insanları şair yapacak kadar hoş görünen Ay’ın evreleri nedir, nasıl oluşur gibi mevzu hakkında merak edilen tüm sorulara gelin yakından bakalım.

Önce olayı anlayalım; Ay’ın evreleri nedir?

Ay Dünya yörüngesinde, Dünya ise Güneş yörüngesinde devamlı dönmektedir. Tıpkı Dünya üzere Ay da Güneş ışığına maruz kalır ve orada da gece ile gündüz vardır. Esasen Ay’ın kendi ışığı yoktur, bizim gördüğümüz Ay ışığı aslında Ay’ın maruz kaldığı Güneş ışığını yansıtmasıdır.

Ay’ın çizdiği yörünge tam olarak doğrusal olmadığı için Dünya’dan her vakit Ay’ın tamamını göremeyiz. Ay’ın farklı biçimlerde göründüğü bu durumlar Ay’ın evreleri olarak isimlendirilir. Ay’ın evreleri 29.5 günde bir tekrarlanan sekiz farklı evreden oluşmaktadır. 

İyi fakat Ay’ın evreleri nasıl oluşur?

Ay’ın evrelerinin ne olduğunu anladığımıza nazaran çeşitlerine geçmeden evvel nasıl oluştuğunu anlamak daha gerçek olacak. Ay’ın Dünya’nın etrafında kendi özel yörüngesinde döndüğünü söyledik. Bu yörünge tam olarak dairesel değil. Bu nedenle Ay vakit zaman daha süratli, vakit zaman daha yavaş döner.

Ay, yörüngede Dünya’ya en yakın olduğu vakit en süratli haliyle dönüyor ve biz Dünya’dan Ay’a baktığımız vakit onun doğu tarafını daha çok görüyoruz. Ay, yörüngede Dünya’ya en uzak olduğu vakit en yavaş haliyle dönüyor ve biz Dünya’dan Ay’a baktığımız vakit uzun uzun onun batı tarafını izliyoruz. Bu hareket boylamda hürlük olarak isimlendirilir. 

Ay’ın yörüngesinin sahip olduğu 5 derecelik eğim, onun bazen kuzey bazen de güney yarım küresini görmemize neden oluyor. Bu da enlemde hür kalma olarak isimlendirilir. Dünya’nın ekseninin sahip olduğu 23.5 derecelik eğim ise Ay’ı ileri geri sallanır üzere görmemize neden oluyor. 

Toparlamak gerekirse Ay’ın kendi yörüngesinin dairesel olmaması, eğime sahip olması ve Dünya’nın eksen eğikliği nedeniyle biz her vakit Ay’ı olduğu üzere göremiyoruz ve tam da bu nedenle meydana gelen farklı imajlar sebebiyle Ay’ın evreleri oluşuyor. Artık olayı tam olarak anladığımıza nazaran gelin Ay’ın evrelerini tanıyalım.

Ay’ın evreleri nelerdir? Sekiz farklı Ay evresi vardır:

• Yeni Ay
• Ağda Hilal
• İlk Çeyrek
• Ağda Kambur
• Dolunay
• Zayıflayan Kambur
• Son Çeyrek
• Azalan Hilal

Yeni Ay:

Ay’ın birinci evresi olan New Moon yani Yeni Ay, Ay’ın gece tarafının Dünya’ya baktığı yani Ay’ın görünmez olduğu evredir. Bu evrede Ay, Güneş ile birlikte doğar ve birlikte batar. Süreç boyunca görmediğimiz tarafta gündüz yaşanır. Yörünge eğimi nedeniyle Dünya ile Güneş ortasından direkt geçmez, sadece Güneş’in yakınından geçer.

Ağda Hilal:

Waxing Crescent yani Ağda Hilal evresinde Ay bir cins gümüş şeride misal. Yarısından birden fazla Dünya’dan uzak tarafa baktığı için yalnızca ufak bir kısmını görürüz. Bu evrede Ay’ın adım adım büyümesi izlenir ve Ay giderek daha geç ortaya çıkar. 

İlk Çeyrek:

İlk Dördün olarak da bilinen First Quarter yani Birinci Çeyrek evresinde, Ay yörüngesindeki seyahatinin dörtte birini tamamlamış oluyor. Yarım Ay olarak adlandırsak da aslında Ay’ın dönüşünün sırf çeyreği tamamlanıyor. Yani aydınlanan yarının da yarısını görüyoruz. Bu evrede Ay öğlen saatlerinde doğar, akşamları en parlak halini alır ve gece yarısı da batar. 

Ağda Kambur:

Waxing Gibbous yani Ağda Kambur evresinden artık Dünya’dan baktığımız vakit Ay’ın gündüz kısmının neredeyse tamamını görmeye başlıyoruz. Bu evrede Ay, bir evvelkilere nazaran en parlak halindedir. 

Dolunay:

Full Moon yani Dolunay evresinde artık doya doya Ay’ın gündüz kısmını görebiliyoruz. Bu evrede Ay’ın yörünge seyahatinin yarısı tamamlanmış oluyor. Dolunay, gün batımı ile birlikte ortaya çıkar ve gün doğumuna kadar gökyüzündedir. Yaklaşık birkaç gün boyunca gökyüzüne bakınca Dolunay ile müsabakamız mümkün. 

Zayıflayan Kambur:

Waning Gibbous yani Zayıflayan Kambur evresinde artık yavaş yavaş Ay Güneş’e gerçek gitmeye başlar. Bu evrede Ay daha küçük görünür zira Dünya’dan uzaklaşmaktadır. Yaşanan evre boyunca Ay her gece daha geç doğmaya başlar.

Son Çeyrek:

Son Dördün olarak da bilinen Last Quarter yani Son Çeyrek evresinde Ay’ın gündüz kısmının sadece yarısını ve hatta daha azını görebiliriz. Bu evrede Ay en yüksek noktasına gece yarısı çıkar ve öteki gün öğlen saatlerinde de batar. 

Azalan Hilal:

Waning Crescent yani Azalan Hilal evresinde artık Ay neredeyse birinci noktasına yani büsbütün Güneş’e baktığı noktaya geri gelmiş olur. Hilal demeye bin şahit isteyen çok lakin çok ince bir parlaklıktan öbür bir şey görmeyiz. 

Bazen Ay’ın karanlık yüzü de parlayabilir:

Ay’ın sekiz temel evresi bu formda olsa da bazen, bilhassa de hilal evrelerinde, karanlık taraflarda bile az da olsa parlaklık görürüz. Bunun nedeni Dünya ışığıdır. Ay’ın yüzeyi yansıtmaya müsait olduğu için göremediğimiz tarafı Güneş ışığıyla parlarken gördüğümüz bize dönük tarafı Güneş ışığı almasa bile az da olsa Dünya’dan aldığı ışığı yansıtarak parlayabilir.

Gündüz vakti de Ay görürseniz şaşırmayın:

Evet kulağa biraz farklı geliyor zira Ay dediğin gece çıkar lakin eminiz herkes hayatında bir defa olsun gündüz vakti gökyüzüne baktığı vakit Ay görmüştür. Ay’ın bilhassa birinci dördün ve son dördün evrelerinde sıkça görülen bir durumdur. Eğer Ay ufkun gereğince üstüne çıktıysa ve Güneş’ten de 90 dereceye yakın bir uzaklıktaysa gündüz vakti Ay görmemek için hiçbir sebebimiz yok. Pardon var, bulut çoksa göremeyiz. 

Ay ve Dünya’nın dönüşü nedeniyle farklı açılardan gördüğümüz Ay’ın evrelerdir nedir, nasıl oluşur gibi merak edilen soruları yanıtladık. Bu yazıyı okuduktan sonra çabucak kalkın ve gökyüzüne bakın, şanslıysanız Dolunay evresinin tadını çıkarabilirsiniz.