Türk Tarihini Yakından Etkileyen ve Selçuklu Devleti’nin Resmen Kurulmasına Yol Açan Dandanakan Savaşı’nın Kıssası ve Kıymeti

Birçoğumuzun göğsünü kabartan muazzam bir tarihimiz var. Tarihimiz ise savaşlar ve savaşlardaki kahramanlıklarımız ile dolu. Farklı milletlere karşı gösterdiğimiz uğraşları tarihimizin ön planında tutarken aslında kendi içimizdeki savaşlarda tarihinimizin üst basamaklarında değerli bir yer ediniyor. Bunlar en değerlisi Dandanakan Savaşı. Oğuz uzunlukları ile birleşerek kurulan Selçuklu Beyliği; diğer bir Türk Devleti Gazneliler ile karşı karşıya gelerek Türkiye Devleti’nin temelleri sayılan, Dandanakan Savaşı olarak tarihe geçen savaşa sebebiyet veriyor.

Selçuklu Beyliği’nin daha güçlü ve yaşanılabilir topraklara sahip olmak istemesiyle başlayan olaylar, onları tarihi değiştirecek bir savaşa sürüklüyor. Bağlı oldukları başka Türk Devleti Gaznelilerin şehirlerine izinsiz giren Selçuklular, Sultan Mesud’un kendilerini tarihten silmek istemesiyle birlikte tarihe taraf veriyor. Bu savaşın sonucunda dünyaya hükmedecek bir devletin temelleri atılmış oluyor. Sizlerle birlikte Dandanakan Savaşı tarihi nedir, kıssası nasıl gelişmiştir, kimler ortasında yapılmıştır ve değeri nedir onu öğreneceğiz ve ulusal şuurumuza katkı sağlayacağız.

Dandanakan Savaşı’nın kıssası: Kimler ortasında yapıldı?

Yayılma siyaseti uygulayan Selçuklu Beyliği, Gazneliler’in en değerli kentlerine müsaadesiz girmiş oralardan hak talep etmeye başlamıştı. Gaznelilerin birçok uğraşına karşın yayılma siyaseti sekteye uğratılamamıştı. İlerleyişe dur diyemeyen Gazneliler, Selçuklu Beyliği’ne kıymetli kentlerini bırakmaya başlamış ve artık birbirlerine karşı düşman pozisyonuna gelmişlerdi. Bunun üzerine Gazneli Devleti hükümdarı Sultan Mesud, ordusunu toplayıp Selçuklu Beyliği’ne karşı sefer hazırlıklarına girişti.

İçerisinde fillerin de bulunduğu ordu, gereksinimlerini karşılayamadı:

İki devlet ortasında gerçekleşen savaşta 100 binden fazla askerin bulunduğu ve içlerinde fillerin de yer aldığı bir orduya sahip Gazneliler, 50 bine yakın askeri bulunan Selçuklular’a karşı sefere çıktı. Sefer boyunca çeşiti meselelerle karşılaşan Gazne ordusu büyük ölçüde ziyan gördü. Selçuklular karşısındaki büyük orduya vurkaç taktiği ile büyük ölçüde ziyan veriyordu. Devrin kaidelerine nazaran devasa bir orduya sahip olan Gazneliler ordunun muhtaçlıklarını karşılamakta zorlanıyordu ve bu ihtiyaçları karşılamak için çeşitli bölgelere ulaşmaya çalışıyordu.

Düzensiz formda savaşan Gazne ordusu Selçuklular karşısında daha fazla dayanamadı. Ağır kayıplar ile yenik duruma düşmeye başladılar. Gaznelilerin başında olan Mesud, otoritesini yitirirken; ordu canını kurtarmakla uğraşıyordu. Birebir vakitte Mesud da kendi birliği ile birlikte Selçuklular’dan kaçmayı başardı. Birliği ile Hindistan civarına kaçmayı başaran Mesud, Selçuklular’dan kaçmıştı ancak kendi askerleri onu oracıkta öldürdü.

Dandanakan Savaşı’nın nedenlerine yakından bakalım:

• Selçuklu Devleti’nin artan nüfusundan dolayı yeni topraklar arama teşebbüsünde bulunması.
• Toprak arayışında olan Selçuklular’ın Gaznelilerin topraklarına müsaadesiz girmeleri ve akınlar düzenlemeleri.
• Selçuklu Devleti’nin yapılan antlaşmalara uymaması; Nişabur, Merv ve Serahs kentlerini boşaltmaması.
• Selçuklu Devleti’nin yayılmacı siyasetini tehdit olarak gören Sultan Mesud’un Selçukluları tarihten silmek istemesi

Selçuklu Devleti’nin artan nüfusundan dolayı yeni topraklar arama teşebbüsünde bulunması:

Selçuklu Devleti artan nüfusundan dolayı yeni yerler arama peşindeydi. Pozisyon bakımından uygun ve güçlü olan topraklara girme peşindeydiler.

Toprak arayışında olan Selçuklular’ın, Gaznelilerin topraklarına müsaadesiz girmeleri ve hücumlar düzenlemeleri:

Gazneli Devleti’nin kıymetli toprakları bulunuyordu. Bunların başında Horosan geliyor. Selçuklu Devleti ise bu topraklara müsaadesiz bir biçimde giriyor ve hücumlar düzenleyerek oralarda hakimiyetini sağlıyordu. Bu Gaznelileri oldukça endişelendiriyor ve kızdırıyordu.

Selçuklu Devleti’nin yapılan antlaşmalara uymaması; Nişabur, Merv ve Serahs kentlerini boşaltmaması:

Selçuklu Devleti, iki devlet ortasında yapılan antlaşmalara uymuyor ve kentlere istediği üzere giriyordu. Gazneli Devleti ise bu kentlerin boşaltılmasını istiyor ve Selçuklulara karşı kelam geçiremiyordu. Kentlerin kontrolünü sağlamak için yapılan sefeler sonuçsuz kaldı.

Selçuklu Devleti’nin yayılmacı siyasetini tehdit olarak gören Sultan Mesud’un Selçukluları tarihten silmek istemesi:

Bölgenin kelam dinlemeyen devleti olan Selçuk Devleti, tüm ihtarlara karşın müsaadesiz halde kentlere giriyor ve hakimiyetini sağlıyordu. Bunun üzerine Selçuklu Devleti’ni düşman gören Sultan Mesud, topraklarından Selçukluları atmak için sefer hazırlıkları yaptı. Böylelikle Dandanakan Savaşı’nın temelleri atılmış oldu.

Şimdi de Dandanakan Savaşı’nın sonuçlarını inceleyelim:

• Savaşın akabinde büyük kayıp veren ve hezimet alan Gazneli Devleti yıkılış sürecine girdi.
• Büyük Selçuklu Devleti’nin resmen temelleri atılmış oldu.
• İran topraklarına sahip olduktan sonra Selçuklular üzerinde İran tesiri arttı.
• Gazneli Devleti Hükümdarı Sultan Mesud askerleri tarafından öldürüldü.
• Tuğrul Beyefendi, Horosan Buyruğu ilan edildi.

Savaşın akabinde büyük kayıp veren ve mağlubiyet alan Gazneli Devleti yıkılış sürecine girdi:

Gazneli Devleti, büyük bir tahribat ile savaşı kaybetti. Bununla birlikte gerileme ve yıkılış sürecine girdi. Devletin tarih sahnesinden silinmesine sebep olan savaş kendi başlattığı Dandanakan Savaşı oldu. 

Büyük Selçuklu Devleti’nin resmen temelleri atılmış oldu:

Tuğrul Beyefendi, savaşın kazanılmasının akabinde etraftaki beyliklere zaferi haber etmesinin akabinde yeni kurulacak devletin temeli atılmış ve duyurulmuş oldu.

İran topraklarına sahip olduktan sonra Selçuklular üzerinde İran tesiri arttı:

Rey’in başkent yapılması ile birlikte İranlı nüfusunun fazla olması sebebiyle devlet üzerindeki İran tesiri arttı. İran geleneklerinin devlet üzerindeki tesiri fazla oldu. Devletin içerisindeki Türkler bu durumdan rahatsız oldu.

Gazneli Devleti hükümdarı Sultan Mesud askerleri tarafından öldürüldü:

Savaşın kaybedilmesinden sonra yanındaki birlikleriyle kaçma teşebbüsünde bulunan Gazneli Devleti’nin hükümdarı Sultan Mesud, Hindistan civarlarında kendi askerleri tarafından öldürüldü.

Peki Dandanakan Savaşı’nın Türk tarihi açısından kıymeti nedir?

Savaşın akabinde Gazneliler büyük yıkıma uğramış ve Hindistan’a gerçek çekilmiştir. Savaşı akla yatkın ve sistemli yürüten Selçuklu Beyliği ise bağımsızlığını ilan etmiştir. Devlet olma yolunda değerli adımlar atılmıştır. Savaşın akabinde Tuğrul Beyefendi hükümdarlığını kabul ettirdikten sonra Abbasi Halifesi aracılığı ile meşruiyetini onaylatmıştır. Türk – İslam tarihinde yeni bir devir açılmıştır. Birtakım tarihçilere nazaran ise bu savaş ile birlikte Türkiye’nin de temelleri atılmıştır.

Savaşın Türk ve Müslüman tarihi açısından kıymeti büyüktür. Cetlerimiz ortasında geçen savaşta galip olan taraf Selçuklular olmuş;  Türk siyasetine ve tarihine biçim vermişlerdir.