Karbonsuz Geleceğe ‘Yelken Açan’ Nükleer Güçlü Ticaret Gemileri: Geçmişi Nasıldı, Geleceği Nasıl Olacak?

Fosil yakıtlara dayanan klâsik gemilerin bilakis yakıt ikmali yapmadan uzun mühlet çalışabilen nükleer güçle çalışan ticaret gemileri, işletme maliyetlerini düşürme ve verimliliği artırma potansiyeline sahip. Günümüzdeki iklim değişikliği ve global ısınma göz önüne alındığında ve bu gemilerin karbonsuzlaşmada değerli bir rol oynayacağı düşünüldüğünde, bu gemiler dünyamızı kurtarabilir.

Aslına bakarsanız bu düşünülmemiş yahut yapılmamış bir şey de değil. Geçmişte ABD, Japonya, Almanya ve Rusya’nın bunu denemişliği var. Fakat birçok teknik, ekonomik ve düzenleyici zorlukla da karşı karşıya kalan bu teknoloji maalesef sekteye uğramış durumda. Buna karşın şu anda bu hususta umut vadedici çalışmalar yürütülüyor. Gelin, evvel nükleer gücün kargo gemilerinde kullanılmasının geçmişine bir dalalım, sonra şu anda ne üzere çalışmalar yürütülüyor birlikte göz atalım.

Nükleer güçle çalışan ticari gemilerin geçmişi 1950’lere kadar dayanıyor.

Nükleer güçle çalışan birinci ticari gemi, 1950’lerin sonunda 46,9 milyon dolar maliyetle inşa edilen ve 1959 yılında denize indirilen “NS Savannah” idi.  ABD devlet kurumları tarafından finanse edilen ve nükleer itiş gücünün kargo ve yolcu nakliyeciliğinde potansiyel kullanımını sergilemeyi amaçlayan bir şov projesiydi bu gemi. Geminin ismi, Atlantik Okyanusu’nu geçen birinci buharlı gemi olan SS Savannah’tan geliyor.

NS Savannah, iki buhar türbinine ve tek bir pervaneye güç veren 74 MW’lık tek bir Babcock & Wilcox nükleer reaktörüne sahipti, azamî suratı 21 deniz miliydi ve tek bir yakıt yüküyle 300.000 deniz mili menzile sahipti. 60 yolcu ve 14.040 ton kargo kapasitesine sahip olan gemi, 1962 ile 1972 yılları ortasında hizmet vermiş, 20 ülkede 45 limanı ziyaret etmiş ve 450.000 deniz milinden fazla yol kat etmişti. 

NS Savannah, denize bıraktığı nükleer atıktan, radyoaktivitenin denetim edilememesinden ve bakım maliyetlerinin de çok fazla olmasından ötürü 1971 yılında devre dışı bırakıldı. Şu anda da ABD’nin Baltimore, Maryland bölgesinde bir müze olarak sergileniyor.

NS Savannah tek örnek değildi, akabinde üç farklı ülke de nükleer güçle çalışan kargo gemisi işine girişmişti.

Savannah dışındaki nükleer güçle çalışan ticari gemiler; “Otto Hahn” (Almanya), “Mutsu” (Japonya) ve “Sevmorput” (Rusya) idi. Otto Hahn 1968 yılında denize indirildi ve 1979 yılına kadar Avrupa, Güney Amerika ve Afrika ortasında cevher ve petrol taşıdı. 1980 yılında fosil yakıt sistemine dönüştürüldü ve 2009 yılında da miadını doldurup hurdaya çıkarıldı. 

Mutsu, 1974 yılında denize indirilmiş ve 1992 yılına kadar çoğunlukla araştırma maksatlı olarak işletilmişti. 1995 yılında hizmet dışı bırakılan gemi, 1997 yılında konvansiyonel motorlu bir araştırma gemisine dönüştürüldü. 1988 yılında denize indirilen Sevmorput, hala faal olan tek nükleer güçlü kargo gemisi. Gemi, Rus Arktik bölgesi için buz kırıcı kargo gemisi olarak faaliyet gösteriyor.

Nükleer ticaret gemilerinin geliştirilmesi; bugüne kadar yüksek inşaat ve işletme maliyetleri, emniyet ve güvenlik kaygıları, kamuoyu aykırılığı, etraf problemleri ve düzenleyici maniler üzere birçok zorlukla karşılaştı. Nükleer itici güç, uzun dayanıklılık ve yüksek sürat avantajlarının maliyet ve risklerden daha ağır bastığı savaş gemileri, bilhassa denizaltılar ve uçak gemileri için çok daha başarılı bir biçimde kullanılabildi.

Ancak ticari gemilerde nükleer güç kullanılması bir geri dönüş yapıyor.

Bazı denizcilik şirketleri ve araştırmacılar, bilhassa denizcilik bölümünün karbonsuzlaştırılmasına yönelik artan baskılar ışığında, nükleer güçle çalışan ticari gemiler fikrini tekrar canlandırmaya çalışıyor.

Örneğin, SMR-Sea isimli Avrupalı şirketlerden oluşan bir konsorsiyum, mevcut gemilere yahut yeni inşa edilecek gemilere monte edilebilecek modüler küçük bir nükleer reaktör için bir konsept geliştiriyorlar. Fennovoima isimli bir Fin şirketi tarafından yürütülen bir öteki proje ise buz kırıcılara ve öteki Arktik gemilere güç sağlamak için küçük modüler reaktörler kullanmanın fizibilitesini araştırıyor.

Bu projeler, daha küçük, daha inançlı ve daha uygun maliyetli reaktörler kullanarak önceki nükleer güçlü ticari gemilerin yaşadığı zorlukları aşmayı hedefliyorlar.

İçinde HMM’in de bulunduğu Güney Kore kökenli çeşitli denizcilik işletmeleri ve öbür kuruluşlar Şubat ayında bir iş birliği muahedesi imzaladı. İş birliği kapsamında küçük modüler nükleer reaktörlerle çalışan bir ticaret gemisi yaratmak isteniyor fakat kendileri şimdi işin çok başında oldukları için bir yorumda bulunmadılar.

NuProShip (Nuclear Propulsion of Merchant Ships) isimli bir diğer teşebbüs de Norveç’te başladı. Norveç Bilim ve Teknoloji Üniversitesinden proje yöneticisi Jan Emblemsvg’e nazaran bu teşebbüsün gerisindeki küme, bir küme ticari gemide fonksiyon görebilecek altı potansiyel reaktör dizaynından oluşan kısa bir liste hazırladı ve ilerlemeleri de hayli iyiymiş. Hatta Norveç’in doğal gaz tankeri Cadiz Knutsen’i nükleer güçle çalıştırmak üzere bir amaçları var.

Bahsettiğimiz bu son iki küme, nükleer güç için erimiş tuz reaktörleri kullanmayı planlıyorlar.

Aslında 1960’lardan beri kullanılan bu yakıt kullanım tipi, reaktör erimelerini tesirli bir formda ortadan kaldırıyor zira yakıt aslında erimiş halde ve mümkün bir kaçağı durdurmak için boşaltmaya hazır durumda oluyor.

Katı nükleer yakıttaki sorun ise tepkilerin denetimden çıkması durumunda erimeler meydana gelmesi, bunun da yakıtın çok ısınmasına, erimesine ve reaktörün korumasını ihlal etme riskine sebep olması. 1960’lardan beri kullanılmasına karşın hala yaygın olmamasının ve çok etkin olarak kullanılmamasının sebebi ise reaktörlerin içindeki korozyon üzere teknik zorluklar.

Reaktörlerin bu sorunları çözülse bile ticari kargo gemilerine adapte edilmeleri de bir sorun.

Birkaç nükleer güç uzmanı, büyük konteyner gemilerinin sadece 20 yıl üzere bir süreyle faal faaliyette olabilmesinden dem vuruyor. Bu da o kadar maliyetle gemilerin içerilerine yerleştirilmiş nükleer reaktörlerin tekrar bir o kadar kaynak harcayarak sökülmesi manasına geliyor.

Ancak bu da tahlilsiz değil, Brezilya Nükleer ve Güç Araştırma Enstitüsünde araştırmacı olan Ondir Freire ve Delvonei Alves de Andale, büyük kargo gemileri için yeni reaktörler geliştirmenin yüksek başlangıç maliyetine sahip olmasına karşın, fosil yakıtlardan nükleer güce geçmenin uzun vadede uygun maliyetli olacağına inanıyor. Bunun için de bir gemiden çıkarılıp öteki bir gemiye ya da öbür tıp bir tesise kurulabilecek küçük reaktörler geliştirilebileceğini düşünüyorlar.

Bu işin bir de yasal boyutu var natürel, nükleer güçle çalışan bir gemide rastgele bir kazadan kimin sorumlu tutulacağı çok değerli bir konu. Yalnızca bu alan için bambaşka bir tüzük hazırlanmalı ve yasal kurallar belirlenmeli: Geminin sahibi, işletmecisi, nükleer reaktör üreticisi ya da geminin kayıtlı olduğu ülke olan bayrak devleti mi sorumlu olacak?

Nükleer reaktörlerin gelecekte dünyada genel kullanımda olan güç kaynağı olacağını ve şirketlerin bu doğrultuda araştırmalar yaptıklarını anlatıyoruz sabahtan beridir. Lakin bu yakın vakitte gerçekleşmeyecek. Örneğin verdiğimiz örneklerden biri olan NuProShip projesinin birinci nükleer reaktörlü gemisi için belirlenen en erken gösterim tarihi, 2035 yılı.

SS Savannah’ın başlattığı kelebek tesirini görüyor musunuz?

1818 yılında ABD’de inşa edilen ve Atlantik’i geçen birinci buharlı gemi unvanını taşıyan Savannah, her ne kadar sonlu kargo kapasitesi nedeniyle kâr sağlamayıp rafa kaldırılsa da buharlı gemilerin atası oldu. Kendisinden sonraki birkaç on yıl boyunca da denizlerde buharlı gemiler hakimdi.

NS Savannah’ın ismini da bu gemiden aldığını söylemiştik. Münasebetiyle her ne kadar 1950’lerde bir hezimet yaşamış olsa da bu gemi, günümüzde ve yakın gelecekte nükleer güçle çalışan gemiler inşa etmek için bir öncü pozisyonunda görülüyor…