Her toplumun yaşadıkları üzerinden aktarılan bir kültürü, bir de anlatılan öyküleri üzerinden aktarılan bir mitolojisi vardır. Her biri eşsiz olan bu öykülerden kimileri, toplumların ortak yaşadıkları nedeniyle benzerlik gösterebilir. Şahmeran efsanesi ise bunun en bilinen örneklerinden bir tanesi. Türk, Irak, İran ve Anadolu’daki başka mitolojilerde ortak olan Şahmeran hikayesi doğaüstü bir varlığı anlatır.
Şahmeran efsanesinde tüm yılanların ondan türediğine ve tüm yılanları yönettiğine inanılan bir bayan vardır. Yerin yedi kat altında yaşayan bu bayan bir gün genç bir adamla karşılaştıktan sonra ona sonsuz bir bilgelik bahşeder. Finali biraz kanlı biten bu kıssadaki karakterin hala yaşıyor olduğu bile söylenir. Gelin Şahmeran öyküsüne yakından bakalım ve kültürel tesirini görelim.
Hiç bilmeyenler için, Şahmeran nedir?
Şahmaran olarak da bilinen Şahmeran; Irak, İran, Türk ve Anadolu mitolojilerinde aynı olmasa bile emsal hikayeler üzerinden anlatılan bir mitolojik karakterdir. Adı Farsça şah ve yılanlar manasına gelen maran sözlerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Yani Şahmeran, yılanların şahıdır.
Şah genelde erkekler için kullanılan bir unvan olsa da tüm öykülerin ortak noktasına nazaran Şahmeran dişi yani bayandır. Akıllı ve uygun olduğu bilinen bu karakterin altı yılan, üstü insan biçimindedir. Bütün yılanların ondan türediğine ve tüm yılanlara hükmettiğine inanılan Şahmeran hiç yaşlanmaz. Ölümsüz olduğu da söylenir lakin genel olarak öldükten sonra ruhunun kızına geçtiği ve kıssanın bu türlü sürüp gittiğine inanılır.
Benzerlikler çok fazla: Şahmeran Medusa mı?
Yılandı bayandı derken elbette herkesin aklına birinci gelen mitolojik karakter Medusa oluyor ve ister istemez Şahmeran aslında Medusa mı diye düşünebiliyoruz. Buna açıkça ne münasebet yahu diyebiliriz zira Medusa saçları yılandan olan ve görenleri taşa çeviren bir dişi canavar olmasına karşın sıradan bir ölümlüdür. Tabi yeniden de ilham alınmadığını söylemek olmaz.
Şahmeran ile asıl benzerlik gösteren öykü Hititlerin İlluyanka efsanesidir. Bu efsanede yılan gibisi fecî bir yaratık ile Teşup ortasında yaşanan savaş anlatılmaktadır. Benzer görünse bile bu efsanedeki yaratık Şahmeran’a nazaran daha kötücüldür. Doğal Hititlerin de bir Anadolu uygarlığı olduğunu düşünürsek ortadaki ilham bağını görmezden gelemeyiz.
Gelelim Şahmeran efsanesine: Yerin yedi kat altındaki gizemli bahçe
Evvel vakit içinde, kalbur saman içinde Tarsus’ta Cemşab isimli yoksul bir genç yaşarmış. Bu genç adam odunculuk yaparak ailesine bakmaya çalışırmış. Günlerden bir gün arkadaşlarıyla bal dolu bir mağara keşfetmişler. Arkadaşları Cemşab’ı iple bu mağaraya indirip balları çıkarmaya başlamışlar. Hırstan gözü dönen arkadaşları balı onunla paylaşmamak için ipi kesip Cemşab’ı mağarada bırakmışlar.
Ne yapayım ne edeyim diye mağarada gezinen genç adam içinden ışık sızan bir delik keşfetmiş ve bıçağıyla kazarak bu deliği büyütmüş. Delikten geçince kendini hayatı boyunca görmediği kadar hoş bir bahçede bulmuş. Bu bahçenin bir köşesinde ise tahtında oturan Şahmeran varmış.
İkili uzun yıllar bu bahçede kalmışlar. Şahmeran, Cemşab’a tıp biliminin o güne kadar bilinmeyen sırlarını anlatmış. Zaman geçince Cemşab ailesini özlediğini söyleyerek gitmek istemiş. Şahmeran burayı kimseye anlatmaması kaidesiyle genç adamın meskene dönmesin müsaade vermiş.
Şahmeran sırrı açığa çıkıyor:
Cemşab ailesinin yanına dönmüş ve uzun yıllar boyunca Şahmeran’a verdiği kelamı tutarak ondan kimseye bahsetmemiş. Günlerden bir gün ülkenin padişahı hastalanmış. Hastalığın tek devasının Şahmeran’ın etini yemek olduğunu düşünen vezir ülkeye haber salmış ve herkesi tek tek hamama sokarak denetim etmiş.
Sıra Cemşab’a gelince bedeninde Şahmeran’dan kalan pullar görülmüş. Israra dayanamayan Cemşab tüm olanları anlatmış. Hemen kuyuya gitmişler ve Şahmeran’ı dışarı çıkarmışlar. Cemşab’ı gören Şahmeran ona şunları söylemiş; ‘Benim başımı kaynatıp padişaha içir, padişah kurtulsun, gövdemi de vezire içir, ölsün, kuyruğumu da kaynatıp sen iç, böylelikle Lokman Tabip ol’
Cemşab bunların hepsini tek tek yapmış. Padişah kurtulmuş, vezir ölmüş, padişah da Cemşab’ı vezir yapmış. Cemşab o günden sonra Şahmeran’dan aldığı eşsiz tıp bilgilerini kullanarak Lokman Doktor olmuş. Derler ki yılanlar bugün bile şahlarının öldüğünü bilmezler. Şayet bir gün öğrenirlerse dünyayı istila edeceklerdir.
Yoksa gerçek mi: Şahmeran yaşıyor mu, şu an nerede?
Mitolojik kıssa üzerinden gidersek evet, Şahmeran bugün hala Mersin’in Tarsus ilçesinde bir mağarada yaşamaktadır. Zira bedenen ölmüş olsa bile ruhu aktarıldığı için hayatta kalmıştır. Öteki bir rivayete nazaran ise Adana’nın Ceyhan ilçesinde bulunan Yılankale’de yaşamaktadır.
Elbette Şahmeran kurgusal bir karakter ancak bölgenin kültürüne ağır bir tesiri var. Yaşadığı efsanesinden bahsedilen Mersin, Adana, Mardin üzere bölgelerdeki konutlarda Şahmeran figürü ile karşılaşmak mümkün. Bilhassa Mardinli ustalar tarafından yapılan Şahmeran figürleri en tanınan olanlardır.
Şahmeran efsanesinden doğan Lokman Tabip:
Anlatılan efsanelere nazaran Şahmeran ile tanışan birinci insan Belkıya isimli bir gençtir. Farklı kaynaklarda ise Camşab ve Cemşab isimleri kullanılmaktadır. Lokman isminin de geçtiği kıssalar de vardır fakat genel olarak genç adamın Şahmeran’dan tıp bilimi hakkında eşsiz bilgiler aldıktan sonra Lokman Doktor olduğuna inanılır.
Lokman Doktor ile İslami kaynaklar başta olmak üzere pek çok kıssada karşılaşmak mümkün. Peygamber ya da evliya olduğunu söyleyenler olduğu üzere hiç yaşamadığı da söylenmektedir. Şahmeran öyküsünden doğan Lokman Tabip karakteri, onun ilahi bağını kopararak mitolojik bir karaktere dönüştürmektedir.
Muhammed Esed, Lokman Hekim’in Hızır üzere kurgusal bir karakter olduğundan bahseder. Popüler bir kıssaya nazaran Lokman Tabip ölümsüzlük iksirini bulmuş ve bir şişeye koymuştur. Fakat Allah insanların ölümsüz olmasına razı gelmediği için Cebrail’i göndermiştir. Cebrail, Lokman Doktor bir köprüden geçerken müdahale etmiş ve şişe düşüp yok olup gitmiştir.
Bu efsaneden uyarlanan bir de yerli dizimiz var: Şahmaran
Yıl: 2023
Tür: Macera, Dram, Fantastik
Oyuncular: Serenay Sarıkaya, Burak Deniz, Mustafa Uğurlu
IMDb: 5.2
Netflix Türkiye yepyeni imali olan Şahmaran dizisinde eğitim vazifelisi olarak Adana’ya giden Şahsu’nun dedesi ile yüzleşme öyküsünü izliyoruz. Şahmaran’ın soyundan gelen Mar ismi verilen bir toplulukla müsabakası, genç bayanın tüm planlarını bozar. Bu seyahatte Maran ile tanışan Şahsu, aslında binlerce yıllık bir kehanetin gerçekleşmesini sağlayacaktır.
Anadolu’nun kadim mitolojik öykülerinden olan Şahmeran efsanesinden bahsettik ve kültür üzerindeki rolünü anlattık. Bu cins mitolojik kıssalar içinde hem sayısız gerçek hem de sayısız kurgu barındırdığı için ilişkin olduğu kültürün ayrılmaz bir kesimini oluşturmaktadır.
02:00
News
Sağlık
Sağlık
Sağlık
Sağlık
Sağlık
Sağlık
